Fevralin 10-u dünyanın ən ədalətsiz müqaviləsi kimi tanınan, İran və Rusiya arasında bağlanmış “Türkmənçay” müqaviləsinin 189-cu ildönümüdür.
Müqavilənin bağlanılması tarixi və onun bu günümüzə təsiri ilə bağlı GünAz TV Bakı studiyasının rəhbəri Araz Obalı Xeber365.com-un suallarını cavablandırıb:
– Müqavilənin bağlanmasından illər ötüb. Ancaq yəqin ki, torpaqlarımızın parçalanmasından doğan problemlər bu ün də davam edir. Sizcə, bu müqavilənin təsiri özünü daha çox nədə göstərir?
– “Türkmənçay” Azərbaycan tarixində neqativ baxımdan, ən önəmli müqavilələrdən biridir. Çünki bu müqavilədə Azərbaycan millətinin fiziki olaraq ikiyə bölünməsinin təməli qoyuldu. Bunun da çox acı nəticələri oldu. Bu gün də görürük ki, eyni bir millətik, amma ayrı ayrı pasport daşımaq məcburiyətindəyik. Şimali Azərbaycan müstəqil, öz bayrağı, gerbi, dili, konstitusiyası, məhkəməsi, sekulyar və modern dəyərləri olan ölkədir. İranda isə millətimiz buranın tam tərsinə geridə qalmış paniranizm, panfarsizim təfəkkürü ilə idarə olunan ölkənin əsarəti altında yaşayır. Buna baxmayaraq, bu gün Güney Azərbaycanda özünə dönmək, öz kimliyini dərk etmək istiqamətində çox ciddi hərəkat var. Artıq orada əksəriyyət Azərbaycan türkü olduğunu, iranlı olmadığını başa düşür. Doğrudur, içimizdə az da olsa, farslaşan, İran sisteminin quluna çevrilən insanlar da var. Amma çoxluq Azərbaycanın tərəfindədir. İranın milli məclisində Türk fraksiyasının yaranması və acı da olsa Güney Azərbaycan milli hərəkatının Siyamək Mirzayi, Mehdi Kuxiyan kimi və başqaları kimi onlarla siyasi məhbusunun olması, “Traktor” futbol komandasının oyunlarında 10 minlərlə insan meydanda “Bakı-Təbriz-Ankara, biz hara, farslar hara?”, “Qarabağ bizimdir, bizim qalacaq” şüarlarının səsləndirilməsi bunun göstəricisidir. Bu da onu göstərir ki, xalq ayrılığı qəbul etmir və buna etirazını bildirir. Millətimiz ayaqdadır və öz hüququnu, azadlığını tələb edir. Şimali Azərbaycanda isə Bizim Qarabağ boyda ağrılı yaramız var. Azərbaycan öz gücünün böyük hissəsini bu məsələyə sərf edir.
– Bir qədər əvvəl İranın Türkmənçay müqaviləsinin vaxtı bitdiyindən ona yenidən baxılması barədə fikirlər səsləndirilirdi və hətta Şimali Azərbaycana qarşı torpaq iddiaları irəli sürülürdü. Sizin fikrinizcə, müqaviləyə yenidən baxıla bilərmi?
– Xeyr, belə bir iddia edə bilməz. Sadəcə, İranı rəsmi olaraq Şimali Azərbaycanı Şimali İran, Aran, Bakı dövləti adlandıranlar var. Bu cür ürəkbulandırıcı açıqlamalar çox olur. Azərbaycana qarşı müxtəlif yollarla təxribatlar törədilir. Məsələn, burada müəyyən insanların dini duyğularından şiəlik faktorundan istifadə edərək öz agentura şəbəkəsini genişləndirirlər, narkotik maddələrin Azərbaycana keçirilməsinə şərait yaradırlar. İran, ümumiyyətlə, öz içərisindəki insanları geridə saxlamaq üçün milyardlarla dolar pul xərcləyir. Məntiqcə Şimali Azərbaycanın modern cəmiyyətinin İrana birləşməsi onun maraqlarına uyğun olmaya bilər.
– Bəs bu məsələ rəsmi olaraq gündəmə gətirilsə, nə kimi fəsadları ola bilər?
– Bu müqavilə 189 il bundan əvvəl imzalanıb. O vaxt heç İran adlı dövlət yox idi. Müqavilə Qacar şahlığı ilə Çar Rusiyası arasında imzalanıb. İndi nə Qacar şahlığı var, nə də Çar Rusiyası. Rusiya Federasiyası və İran adlanan dövlətlər var. Bu müqavilənin yenidən gündəliyə gəlməsi məncə çox qeyri-ciddidir. Çünki Azərbaycan müstəqil dövlət kimi dünyanın bütün ölkələri tərəfindən tanınır. Əslində, Azərbaycan belə bir iddia edə bilər ki, mənim ərazilərimin böyük hissəsi İranın işğalı altındadır. Onun buna haqqı çatır. Azərbaycanın əsasları daha çoxdur. İranın isə heç bir əsası yoxdur.
– Əvvəllər “Türkmənçay” müqaviləsinin ildönümü ilə bağlı aidiyyəti qurum və təşkilatlar tədbirlər keçirilirdi. İndi isə buna təsadüf olunmur. Sizcə, bu, nəylə bağlıdır, tariximiz unudulurmu?
– Bir az əvvəldə qeyd etdiyim kimi, Azərbaycanın birinci prioriteti Qarabağın azad olunmasıdır. Əslində, işğal olunmuş torpaqların azad olunması da daha çox Güney Azərbaycanla bağlıdır. Hamı bilir ki, torpaqların işğalda qalmasının əsas səbəblərindən biri İran rejimidir. Rusiya Ermənistana silah verirsə, İran da Ermənistanı ərzaq, elektrik, neft, qaz və sairə ilə təmin edir. Ermənistana Rusiyadan daha çox İran yardım edir. Bunun da əsas səbəbi İranın anti-türk, anti-Azərbaycan siyasətidir. Problemsiz Azərbaycan dövləti İranın maraqlarına uyğun deyil.
BAO.AZ
792